Essays

Het is op Urk nooit saai geweest. Dit blijkt wel uit het archeologisch onderzoek dat Klaas Post uitvoerde bij de verbouwing van Wijk 6-6. Twee jaar lang volgde hij nauwkeurig de graafwerkzaamheden en elk schepje zand werd onderzocht. Het leverde een schat aan archeologische vondsten en waarnemingen op. In de nieuwe Urcker Kroniek presenteert Post dit onderzoek in samenwerking met dr. Bas van Geel van de Universiteit van Amsterdam. 

In de nacht van 31 januari op 1 februari 2023 was het exact 70 jaar geleden dat zich in Zeeland een watersnoodramp voltrok. Een bijzondere combinatie van storm, getijde en de stand van de maan zorgde voor een ramp in het Zeeuwse gebied. Voor Riekelt Snoek aanleiding om het verhaal voor het voetlicht te brengen van de Urker vissers die destijds direct in actie kwamen om de Zeeuwen te helpen.

Burgemeester zijn op Urk is geen makkelijke taak. Dit gold zeker voor burgemeester Keijzer, die dit ambt vervulde in de meest turbulente tijd die Urk heeft gekend. In de nieuwe Urcker Kroniek blikken de auteurs Lub van den Berg en Robert Hofman terug op deze heftige periode waarin Urk een Keijzer had.

30 september 1659: Den raet heeft burgemeesteren geauthoriseert het ylant Urck en Emmeloord, gelegen in de Zuyderzee, te coopen. Met dit besluit werd de stad Amsterdam een jaar later eigenaar van Urk. Niet zonder eigenbelang, want Urk was uiterst belangrijk voor de navigatie op de gevaarlijke Zuiderzee. De koop betekende de redding van Urk.

De zee geeft, de zee neemt... Vrijwel elke Urker familie heeft te maken gehad met verlies van geliefden op zee. Het Urker vissersmonument getuigt van die verliezen en vertelt het verhaal van dood en rouw in een Nederlands vissersdorp.

De Urker keileembult bevat nog ontzettend veel historische informatie. Veelal onzichtbaar onder de kluwen van huizen die hier in de loop der jaren gebouwd zijn. Lang was hier weinig aandacht voor, maar nu blijkt steeds meer hoeveel die onzichtbare aardlagen nog te vertellen hebben over de vaak nog onbekende geschiedenis van Urk. Deze Kroniek geeft inzicht in een aantal recente ontdekkingen die enkele serieuze Urker amateurs deden bij veelal kleine graafwerkzaamheden. Verrassende vondsten die het verleden van Urk nog interessanter maken.

Brommers, vetkuiven en leren jassen zijn eind jaren vijftig van de vorige eeuw het uithangbord van rebelse jongeren. Ze worden ‘nozems’ genoemd. Ook Urk heeft een groep ‘nozems’ die voor problemen zorgt. Een incident met Duitse toeristen leidt zelfs tot forse straffen.

Het is niet meer voor te stellen dat meisjes van 13, 14 jaar met een doos, rieten koffertje of koffieblik op de boot worden gezet om in Amsterdam of een andere plek in Noord-Holland als dienstmeisje aan de slag te gaan. Meisjes die soms bij het zien van het deftige werkhuis het gevoel hadden ‘van God en mensen’ verlaten te zijn. Die vervolgens zo’n tien jaar lang ‘in dienst’ waren, op verschillende adressen, niet zelden in verschillende delen van het land.

Jan Visscher (1855-1938) was een eenvoudige en arme Urker visser, net als de meeste andere bewoners van het geïsoleerde eiland. Hij onderscheidde zich echter van alle andere Urkers door de kunstzinnige knipsels die hij gedurende zijn hele leven maakte en werd daardoor Jan de Knipper genoemd.

Eeuwenlang stond Urk bekend om de armoede die er heerste. Met name in de negentiende eeuw stonden de landelijke kranten vol van oproepen om liefdadigheid aan de arme vissers te verlenen. Verbazing alom toen er opeens schatvondsten gedaan werden in de Urker keileem. Gouden munten nog wel. Waar kwamen die toch vandaan?

Het is 17 april 1944 eind van de dag. De zon gaat langzaam onder en op de slikhoogte staat het zwart van de mensen die verwachtingsvol turen over de dijk richting Lemmer. In de verte naderen vier stipjes. Zijn het de Canadese bevrijders? Wellicht is er teleurstelling geweest toen bleek dat het vier Urker jongemannen waren die na vele ontberingen en gevaren terugkeerden uit Duitsland.